Wat vooraf gaat
De middeleeuwse kerk met begraafplaats bevindt zich aan de huidige Kerkakkerstraat. Zoals in deze streken gebruikelijk ligt die kerk eenzaam in de akkers, centraal tussen de verschillende gehuchten. Tijdens de generaliteitsperiode (1648-1795) is de kerk door de Haagse overheid gesloten en wordt nauwelijks gebruikt waardoor ze in vervallen toestand geraakt.
In 1798 komt de kerk weer in het bezit van de parochie maar de toestand van de kerk is zodanig dat zij pas in 1821 weer dienst kan doen.
In 1882 wordt onder het pastoraat van Amandus Somers begonnen met de bouw van een nieuwe kerk aan de Bergstraat. De bekende architect Hendrik van Tulder (Tilburg, 1819 – Brussel, 1903) levert het ontwerp. Bij de kerk die op 1 mei 1883 in gebruik wordt genomen, wordt ook een begraafplaats aangelegd. Aan de zijde van de Bergstraat wordt het terrein begrensd door ’t Lupke en aan de zuidoostzijde wordt een gracht gegraven. Met de grond kan het terrein worden opgehoogd en wordt gelijktijdig bereikt dat de afscheiding van het kerkhof voldoet aan het vereiste van de Begraafwet van 1869.
Het nieuwe kerkhof wordt op 30 oktober 1883 in gebruik genomen. Op die dag vindt namelijk -in een gemetseld graf- de begraving plaats, van de drie dagen eerder overleden Maria Maas (* 7 aug. 1826), de vrouw van hoofdonderwijzer Theodorus Mutsaers.
Rondom kerk en pastorie laat pastoor Alphonsus Martinus Maria Bolsius (’s-Hertogenbosch, 3 mei 1861 – Geffen, 10 juni 1932), die van 1906 tot en met 1927 de Dommelse kerk bedient, de nog steeds grotendeels bestaande prachtige tuin aanleggen met twee vijvers en een gracht, door buizen met elkaar en uiteindelijk met de Dommel verbonden. Hier kan voldoende vis voor de pastorie op worden gehouden, tot forel toe. In deze tuin bevinden zich thans verschillende monumentale bomen. Mede door de tuin is de begraafplaats idyllisch gelegen.
De kerk wordt in 1930 verbouwd onder leiding van Jan Stuijt, architect uit ‘s-Gravenhage in samenwerking met Piet Staals de gemeente-architect van Valkenswaard. Voor de verbouwing en uitbreiding van de kerk is ook een klein gedeelte van het kerkhof nodig. De stoffelijke overschotten worden in een ossuarium herbegraven en voorzien van een ijzeren kruis dat is voorzien van het opschrift ”Ter nagedachtenis aan velen 1930”. (bestaat niet meer)
Oriëntatie
In de christelijke traditie en symboliek speelt het Oosten -de Oriënt- een belangrijke rol. Vele Bijbelse schrijvers kenden de symboliek van het Oosten: “Toen leidde hij mij naar de poort; het was de poort die gericht was naar het oosten. En zie, de heerlijkheid van de God van Israël kwam uit oostelijke richting.”
“En de heerlijkheid des Heren ging het huis binnen door de poort die naar het oosten gericht was, en de Geest nam mij op en bracht mij naar de binnenste voorhof, en zie, de heerlijkheid des Heren vervulde het huis.” (Ezechiël 43: 2-4)
“Wij hebben zijn ster in het Oosten gezien en wij zijn gekomen om Hem hulde te bewijzen”. (Mattheus 2:2)
Het is ook het Oosten waar het leven brengende licht van een nieuwe dag vandaan komt. De profeet Malachias voorspelde de Verlosser als de “Zon der Gerechtigheid“ die zou opgaan voor de Godvresenden. (Malachias 4:2)
Kerken worden van oudsher om die reden meestal gebouwd met het koor gericht op het oosten. En ook het begraven van mensen gebeurde met de voeten naar het oosten zodat ze bij de wederopstanding op het einde der tijden de Heer, komend uit het Oosten, zouden zien.
Sinds het midden van de 19e eeuw wordt echter steeds vaker om pragmatische of architectonisch-stedenbouwkundige redenen van de ‘Heilige Linie’ afgeweken en zo wordt de Martinuskerk noordwest-zuidoost gericht, loodrecht op de Bergstraat.
De graven op het kerkhof komen zodoende ook in die richting te liggen.
Uitbreiding van het kerkhof.
In 1937 wordt het kerkhof uitgebreid door een gedeelte van de tuin bij het kerkhof te voegen. Door ongeveer 40 boeren worden voor de ophoging ongeveer 1.000 karren zand aangereden uit een bos van Philip Schoormans en Willem Rijkers. De andere parochianen hebben een som van f 30,- geofferd om daarmee de werkers te trakteren.
Een tweede uitbreiding vindt omstreeks 1970 plaats.
Rond de jongste eeuwwisseling is er opnieuw sprake van uitbreiding van het kerkhof. Een perceel ten zuiden van het kerkhof is daarbij in beeld. Een nieuw bruggetje over de gracht zal oud en nieuw met elkaar gaan verbinden en de toegang gaan vormen. Door gewijzigde demografische ontwikkelingen is het plan echter nooit tot realisatie gekomen.
Nieuwe ontwikkelingen
Crematie
De Rooms-Katholieke Kerk verbiedt crematie bij pauselijk decreet in 1886 en scherpt dit aan door bij een pauselijke decreet in 1892 de straf van excommunicatie aan deze zonde te verbinden. Lijkverbranding wordt in strijd geoordeeld met de wederopstanding van de doden na het Laatste Oordeel.
Na de Tweede Wereldoorlog begint crematie langzaam aan een opmars, ook in rooms-katholieke kringen.
In 1963, tijdens het Tweede Vaticaans Concilie, wordt het verbod tot crematie ingetrokken. Sindsdien verbiedt de Kerk crematie niet, tenzij er voor zou worden gekozen om redenen die met de christelijke leer in strijd zijn. De voorkeur blijft gaan naar het oude gebruik om de lichamen van de overledenen te begraven. De uitvaartliturgie moet wel plaatsvinden vóór de crematie. In de Wet op de lijkbezorging wordt in Nederland in 1968 crematie gelijkgesteld aan begraven. Om aan een groeiende behoefte te voldoen komt er op het Dommelse kerkhof daarom ook een columbarium.
Een jongere ontwikkeling wordt gevormd door de urnengraven. In 2021 is daarvoor bij de ingang een afzonderlijk vak ingericht.
Uniformiteit
Een andere ontwikkeling uit de jaren ’50-’90 van de vorige eeuw is het streven naar uniformiteit van zowel gemeentelijke als kerkelijke begraafplaatsbeheerders: in de dood is eenieder gelijk, zo luidt het credo. Parallel aan die trend is de toepassing van uitsluitend stèles zonder zerk. Op het kerkhof van Dommelen zien we dat niet terug, hoewel pastoor Van der Eerden daar wel in mee lijkt te hebben willen gaan.
Eind 2021 is de toegankelijkheid verbeterd door de hoofdpaden te voorzien van een verharding met gebakken klinkers. Naast verbetering van de toegankelijkheid is daardoor ook de aanlegstructuur versterkt.
De calvarieberg
Zoals gebruikelijk op een katholieke begraafplaats beschikt dit kerkhof ook over een calvarieberg. Een heel bescheiden berg met alleen een kruisbeeld. De ook traditioneel tot een calvariegroep behorende beelden van Johannes en Maria ontbreken waardoor het geheel wat ‘armetierig’ oogt.
Maria van Schoor
In het toegangsportaal in de toren is in een nis de oudste grafsteen van Valkenswaard opgesteld. De steen dateert van 1573 en is afkomstig uit de kapel van het voormalige klooster Agnetendal dat enkele honderden meters noordelijk van de huidige kerk lag.
hier leyt begrafe
Maria van Schoor
die moeder is geweest van desen convent
XXX jaer
jubilaria Xl jaer
sy storf a° XVLXXlll
den XVlll meert
In december 2015 heeft onze stichting een plaquette met toelichting bij de steen aangebracht.
Beschrijving van afzonderlijke graven
A009 Piet Staals (lees meer)
A016 burgemeester Ploegmakers (lees meer)
A017 pastoor Van der Eerden (lees meer)
A018 pastoor Raupp (lees meer)
A019 pastoor Van Bussel (lees meer)
A020 pastoor Somers (lees meer)
A022 René Smeets – Jo Hurkens (lees meer)
A032 Echtpaar Willem Snieders en Alda Willems (lees meer)
A033 Augustinus Bernardus Josephus Snieders (lees meer)
A035 Theodorus van Lieshout en Joanna Kuijken (lees meer)
A036 Augustinus Bernardus Willems (lees meer)
A037 dubbel graf gebrs. Willems (lees meer)
A038 pastoor Mercx (lees meer)
A043 Johannes Rombauts en Ardina van Lieshout (lees meer)
A044 Willem Rombauts en Anna Kuijken (lees meer)
A047 Johannes Theodorus van Grootel en Maria Emma Michiels (lees meer)
B068 H. Rijnders en W. Genavasen (lees meer)
C034 Hub Neijnens en Hendrina van Herk (lees meer)
C049 Bosmans en Jansen (lees meer)
C052 Flip Schoormans en Hendrina Laureijs (lees meer)
C099 Andreas Cornelis (André) Gehoel (lees meer)
